Wat is nucleaire geneeskunde?
Medische toepassingen van de nucleaire technologie worden overal ter wereld gebruikt. Jaarlijks krijgen 30 miljoen mensen bij 60 verschillende ziektebeelden een diagnose of een behandeling dankzij de nucleaire geneeskunde. En die cijfers nemen alleen maar toe.
Deze medische toepassingen redden levens. Ze worden vandaag gebruikt in de strijd tegen kanker, maar ook in cardiologie, neurologie, pneumologie, pediatrie, tandheelkunde en diergeneeskunde.
Het gebruik van kerntechnologie in de geneeskunde is in volle ontwikkeling en wordt nu al toegepast op de meeste organen in het menselijke lichaam. De vooruitzichten voor onze gezondheid zijn erg veelbelovend.
Hoe werken nucleaire geneeskunde en radiotherapie?
De nucleaire geneeskunde maakt gebruik van radioactieve isotopen, ook wel radio-isotopen genoemd. Dat zijn atomen met een instabiele kern, wat ervoor zorgt dat ze straling uitzenden. Ze worden in ziekenhuizen ingezet bij de diagnose en de behandeling van ziekten. Bij nucleaire geneeskundige behandelingen worden de radioactieve stoffen ingespoten of ingenomen in het lichaam van de patiënt. Ze bewegen dan via het bloed naar bepaalde organen die inwendig bestraald worden.
Radiotherapie is nauw verwant met nucleaire geneeskunde. Bij radiotherapie maakt men gebruik van gerichte ioniserende straling. Die kan uitwendig worden toegediend (externe radiotherapie) of inwendig (interne radiotherapie), maar zonder dat de stoffen vrij kunnen bewegen in het lichaam. Protontherapie is een vorm van radiotherapie.
Zoals we hieronder zullen uitleggen, houden de onderzoeken en behandelingen met isotopen geen enkel gevaar in voor de gezondheid van de patiënt.
Jaarlijks krijgen meer dan 30 miljoen mensen een diagnose of een behandeling dankzij de nucleaire geneeskunde.
Een vroegtijdige en precieze diagnose
Het voordeel van radioactieve stoffen is dat ze eenvoudig terug te vinden zijn door de straling die ze uitzenden. Een naald die radioactief is, is gemakkelijk terug te vinden in een hooiberg. In de nucleaire diagnostiek volgt men het spoor van een zogenaamde tracer. Een lage dosis van een radioactieve stof wordt ingebouwd in een geneesmiddel. Dit middel bindt zich aan een bepaalde receptor die een relatie heeft met een bepaald ziekteproces. Zo'n tracer is met een speciale camera gemakkelijk te volgen in het lichaam, waardoor de precieze plaats en aard van een ziekte kan gevonden worden. We spreken van 'radiotracers' wanneer de isotopen gebruikt worden om medische beelden te maken. Camera's kunnen de radio-isotopen volgen in het menselijke lichaam. Artsen kunnen dus 'een kijkje nemen' in ons lichaam, zonder dat er een chirurgische ingreep aan te pas komt. Zo kunnen ze vroegtijdig tal van ziekten opsporen, daar waar andere onderzoeken tekortschieten.
Een gerichte behandeling
Elk jaar hebben 3 miljoen mensen radio-isotopen nodig voor de behandeling van hun ziekte. In de meeste gevallen gaat het om een of andere vorm van kanker.
De nucleaire geneeskunde.
Hoewel de nucleaire geneeskunde hoofdzakelijk gebruikt wordt om diagnoses te stellen (90% van de 30 miljoen interventies per jaar), is ze ook van vitaal belang voor de behandeling van ziekten (10%). Men spreekt in dat geval van metabolische radiotherapie, omdat men gaat ingrijpen in de menselijke cellen die men wil behandelen. De toegepaste dosering is veel hoger dan bij de diagnostiek.
Bij metabolische radiotherapie maakt men gebruik van een specifieke straling (bèta- en gamma) met een kort bereik. De radio-isotopen richten zich enkel op de zieke cellen en vernietigen. Door de juiste isotoop deel te laten uitmaken van een slim gekozen radiofarmacon, beperkt men de schade aan gezonde cellen terwijl de zieke cellen worden gedood.
De nucleaire geneeskunde wordt vooral gebruikt om diverse vormen van kanker en schildklieraandoeningen te behandelen.
De radio-isotopen richten zich enkel op de zieke cellen en vernietigen die, zonder daarbij het omliggende weefsel aan te tasten.
Hoe bestrijdt kerntechnologie kanker?
Nucleaire geneeskunde, radiotherapie en protontherapie zijn essentieel in de bestrijding van kanker.
De bestraling kan van buitenaf worden toegediend, zonder dat er een chirurgische ingreep aan te pas komt. Of de straling kan afkomstig zijn van een radioactieve stof die in het lichaam van de patiënt, meer bepaald in de onmiddellijke nabijheid van de kankercellen, wordt ingebracht. Beide technieken dienen echter hetzelfde doel: het DNA van specifieke kankercellen beschadigen waardoor ze zich niet meer kunnen vermenigvuldigen.
De zieke weefsels behandelen zonder de gezonde cellen aan te tasten
Protontherapie is een innovatieve vorm van radiotherapie die heel gericht kwaadaardige tumoren bestraalt, waardoor gezond weefsel veel minder wordt aangetast. Het verlaagt ook het risico op een nieuwe tumor, uitgelokt door de bestraling zelf. In tegenstelling tot meer klassieke bestraling door radiotherapie, is protontherapie dus heel gericht. De gezonde cellen die zich in de onmiddellijke omgeving van een tumor bevinden, blijven dus intact bij een behandeling met protontherapie.
Wendy is verpleegster op de dienst nucleaire geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Brussel (UZ). Ze vertelt ons over haar werk en over hoe ze patiënten soms moet geruststellen en informeren over de misverstanden over nucleaire geneeskunde.
Gammastralen uit radioactieve bronnen worden gebruikt om chirurgisch materiaal te steriliseren.
Steriel medisch materiaal voor de veiligheid van de patiënt
Niet alleen bij nucleaire geneeskunde, radiotherapie en protontherapie redt nucleaire geneeskunde levens. Ook elders is het ziekenhuis is nucleaire technologie essentieel. Ook bij de kleine ingrepen in een operatiekwartier, met een bloedzakje of met anders steriele instrumenten is nucleaire technologie essentieel. Een voorbeeld: om elk risico op besmetting door micro-organismen te vermijden, worden chirurgisch materiaal, prothesen en farmaceutische en cosmetische producten gesteriliseerd door middel van gammastralen uit verzegelde radioactieve bronnen, of door bèta- of X-stralen die geproduceerd worden in deeltjesversnellers.
Radioactiviteit en gezondheid: geen gevaar
De onderzoeken en behandelingen met radio-isotopen houden geen gevaar in voor de patiënt of zijn omgeving, aangezien de radioactieve straling erg zwak is, zeer specifiek gericht wordt en van heel korte duur is.
Met radiotherapie kunnen diepe tumoren bestraald worden zonder de oppervlakteweefsels te beschadigen. Daarbij worden kwaadaardige cellen vernietigd door ioniserende stralen afkomstig van een externe of interne bron.
De dosissen worden zodanig toegediend en berekend dat de straling op de tumor wordt geconcentreerd en de gezonde naburige cellen zo weinig mogelijk worden bestraald.
Voorafgaand aan de bestralingssessies wordt steeds een behandelingsplan uitgewerkt waarin voor elke patiënt de toe te dienen dosis, het te behandelen doelvolume, de dosimetrie, de ballistiek van de stralingsbundel en de duur van elke behandeling worden bepaald. De behandeling is pijnloos en duurt slechts enkele minuten.
Het afval wordt opgehaald door gespecialiseerde diensten.
Afval beheren
Kerntechnologie brengt altijd radioactief afval met zich mee. In de nucleaire geneeskunde zijn dat de gebruikte ziekenhuismaterialen, zoals naalden of handschoenen. Dat afval wordt door gespecialiseerde diensten opgehaald en opgeslagen, waardoor het niet met de buitenwereld in contact komt.
Een stukje geschiedenis over de nucleaire geneeskunde
Nucleaire geneeskunde zag het licht aan het einde van de 19e eeuw met de ontdekking van X-stralen door Wilhelm Röntgen en van radioactiviteit door Henri Becquerel in 1896. Op basis van die twee ontdekkingen voerden Pierre en Marie Curie experimenten uit die de eerste stappen van de nucleaire geneeskunde zouden betekenen. Maar de eigenlijke ontwikkeling van de nucleaire geneeskunde begon pas echt rond 1950.
Het is dus een relatief jonge tak van de geneeskunde, waarin baanbrekend werk wordt verricht en jaarlijks belangrijke ontdekkingen worden gedaan. Vooral op het vlak van gepersonaliseerde behandelingen biedt kerntechnologie veelbelovende mogelijkheden en vooruitzichten.