Transport medische isotopen: hun race tegen de klok
Radio-isotopen worden ingezet bij de diagnose en de behandeling van ziekten. De techniek wordt wereldwijd jaarlijks gebruikt bij meer dan 30 miljoen mensen. Voor de productie en het transport van die radio-isotopen moeten heel wat stappen doorlopen worden, en liefst zo snel mogelijk. Om patiënten te kunnen helpen, barst een race tegen de klok los ...
Waarom radio-isotopen?
Omdat deze techniek, als geen ander, een vroegtijdige en precieze diagnose mogelijk maakt, alsook een doelgerichte en gepersonaliseerde behandeling. De techniek wordt gebruikt bij 60 verschillende ziektebeelden en de toepassingsgebieden ervan evolueren nog elke dag. Radio-isotopen zijn vandaag al onvervangbaar en bieden ook talrijke perspectieven voor de medische wereld van morgen.
De verschillende stappen in het transport van isotopen
Stap 1: de target activeren
De uraniumtargets worden via beveiligd transport naar het SCK•CEN in Mol vervoerd. Daar wordt het materiaal bestraald in de BR2 om verschillende types isotopen te produceren. Tijdens het bestralingsproces, dat 5 dagen duurt, wordt radioactief materiaal gemaakt waaruit vervolgens molybdeen-99 en andere isotopen kunnen worden gehaald.
Stap 2: het transport
De volgende stap is het transport van die isotopen. Na het bestralingsproces verlaten de uraniumtargets het SCK•CEN, op weg naar hun volgende bestemming: de farmaceutische bedrijven die deze targets omzetten in medische radio-isotopen. Snelheid is daarbij cruciaal. De radioactiviteit, en dus de doeltreffendheid, van radio-isotopen vervalt immers bijzonder snel. De tijd waarin de helft ervan is verdwenen, wordt de halveringstijd genoemd. Die kan enkele dagen of, in dit specifieke geval, enkele uren zijn.
Stap 3: van target naar radio-isotoop
Zodra de uraniumtargets op hun bestemming aankomen, worden ze via een chemisch proces opgelost om er de medische radio-isotopen uit te kunnen halen. Wereldwijd bestaan er maar een paar gespecialiseerde inrichtingen waar dat mogelijk is: het Nationaal Instituut voor Radio-elementen (Institut des Radioéléments - IRE ) in Fleurus, België; Mallinckrodt Pharmaceuticals in Dublin, Ierland; GE Healthcare in Eindhoven, Nederland; NTP in Pretoria, Zuid-Afrika en ANSTO in Lucas Heights, Australië.
Alleen al met de radio-isotopen die het IRE produceert, kunnen wereldwijd 6 miljoen onderzoeken uitgevoerd worden, waarvan ongeveer de helft in Europa.
Stap 4: opnieuw onderweg
Wanneer het productieproces van de radio-isotopen achter de rug is, worden ze in een generator geplaatst om ze te beschermen tijdens het vervoer naar het ziekenhuis. Bovendien kunnen ze op die manier, eenmaal ter plaatse, snel en gemakkelijk worden gebruikt. In de generator verliezen de radio-isotopen 1% doeltreffendheid per uur, ofwel 25% per dag: snel zijn is dus de boodschap.
Het transport gebeurt over de weg of met het vliegtuig, over soms erg grote afstanden (zelfs helemaal tot in Amerika). In de luchthaven staat het vliegtuig klaar om de radioactieve colli in te laden. Terwijl het vliegtuig onderweg is, wordt de patiënt naar het ziekenhuis gebracht. Zodra het vliegtuig op de bestemming aankomt, worden de colli in allerijl overgebracht in een voertuig dat het vliegtuig staat op te wachten in de luchthaven, om de colli naar het ziekenhuis te brengen.
Stap 5: toediening bij de patiënt
Wanneer het product in het ziekenhuis aankomt, is de patiënt klaar voor zijn injectie. Na de ingreep wordt de patiënt verder opgevolgd. Na enkele uren of dagen is de radiotoxiciteit volledig verdwenen.
België marktleider op vlak van productie van radio-isotopen
Ongeveer 90% van het radioactieve materiaal dat in België wordt getranspoteerd van plek A naar B, is afkomstig van de medische sector. De overige 10% zijn radioactieve stoffen die bestemd zijn voor onderzoek, industriële toepassingen en kernenergie.
Voor het gebruik van radioactief materiaal zijn nationale en internationale transporten nodig. Jaarlijks vervoeren gespecialiseerde ondernemingen zo'n 400.000 colli met radioactieve stoffen in België. Dat komt overeen met ongeveer 40.000 transporten en gemiddeld ruim 100 colli per kalenderdag.
Zo'n 350.000 colli, goed voor 35.000 transporten, zijn voor de medische wereld bestemd. België is wereldwijd een van de marktleiders in de productie van radio-isotopen voor de nucleaire geneeskunde. Die stoffen moeten in ons land en de rest van de wereld verdeeld worden. Dat vervoer gebeurt over de weg en in de lucht, vooral via de luchthavens Brussel-Nationaal en Liège Airport. De helft daarvan zijn doorvoertransporten.
De industriële toepassingen vertegenwoordigen ongeveer 30.000 colli per jaar, goed voor 3.000 transporten. Voor de werking van de Belgische en buitenlandse kerncentrales en voor activiteiten die verband houden met de splijtstofcyclus, tellen we ongeveer 20.000 colli, ofwel 2.000 transporten per jaar. Meer dan de helft zijn doorvoerstromen. Ze gaan via de haven van Antwerpen.
Een snel en veilig logistiek proces
De radioactiviteit van medische isotopen neemt zeer snel af. De tijd waarin de helft ervan is verdwenen, wordt de halveringstijd genoemd. En die kan bij radio-isotopen die gebruikt worden voor medische doeleinden variëren van enkele uren tot meerdere dagen. Bij molybdeen-99 bedraagt de halveringstijd bijvoorbeeld 66 uur terwijl technetium-99m al na 6 uur de helft van zijn radioactiviteit is verloren.
Om alle eigenschappen van de medische radio-isotopen te behouden (voor diagnose en behandeling), is het dus absoluut noodzakelijk dat ze zo snel mogelijk tot bij de gebruiker worden gebracht. De Belgische firma Isotopes Services International (ISI), gespecialiseerd in het transport van radio-isotopen en radiofarmaca, is één van de marktleiders op dit gebied.
Het transport is een delicate aangelegenheid: het moet aan alle normen voldoen om enerzijds de veiligheid van het personeel te garanderen en anderzijds de kwaliteit en doeltreffendheid van het getransporteerde product te vrijwaren. En dat allemaal in een recordtijd. De gespecialiseerde Belgische transportfirma TRANSRAD (Fleurus) verzorgt het transport van dergelijke gevoelige radioactieve stoffen.
Het Mechelse bedrijf ISI (Isotopes Services International) en DHL zijn twee spelers die dit gespecialiseerde transport in België en de rest van de wereld verzorgen. De luchthaven van Zaventem is overigens een belangrijke internationale hub voor de verdeling van radio-isotopen wereldwijd.
Het Federale Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) staat niet enkel in voor de uitbating van de kerncentrales, maar is ook verantwoordelijk voor de reglementering en de controle van alle medische toepassingen die gebruikmaken van radio-isotopen en andere stralingsbronnen. Het FANC hanteert heel strenge regels en houdt nauwlettend toezicht op alles wat te maken heeft met het bezit, het gebruik, de verpakking, de opslag en de in- en uitvoer van medische nucleaire stoffen.